కర్నాటక సంగీతాన్నిఆస్వాదించడం ఎలా - 3

క్షమించాలి - ఈ టపాలు వారానికి కనీసం ఒకటైనా ప్రచురించాలని సంకల్పించానుగానీ ఉద్యోగపు వత్తిళ్ళు మరీ తీవ్రం అవడంతో ఈ టపా వెనకబడింది. 

గత ఎసైన్మెంటులో వేణువు వాయించినది VK Raman గారు. ఈయన అమెరికాలో మేరిలేండ్ రాష్ట్రంలో నివాసమున్నారు. అమెరికాలో అనేక నగరాల్లో ప్రదర్శనలు ఇస్తూ ఉంటారు. మా ఊరిలో చాలాసార్లు ప్రత్యక్షంగా వీరి వేణుగానం విన్నాను. యువకుడే గాని మంచి పరిణతి కనబరుస్తున్న విద్వాంసుడు.

నేను ఇచ్చిన శ్రవ్యకం ఒక ప్రత్యక్ష కచేరీ నించి తీసుకోబడినది. వాయించిన పాట ప్రసిద్ధమైన "వాతాపి గణపతింభజే" అని గుర్తించే ఉంటారు. ఆ తునకని వినడంలో పాఠకశ్రోతలు గమనించాలని నేను అనుకున్న విషయాలు ఇవి.
అ) వినిపించిన వాయిద్యాలు: వేణువు, వయొలిన్, వీణ, మృదంగం, ఘటం, కంజిర.
ఆ) వేణువు నాయకస్థానంలో ఉన్నది. మిగిలినవి సపోర్టుగా ఉన్నాయి.
ఇ) మొదటినించి సుమారు 7 నిమిషాల వరకూ వేణువు, వయొలిన్ మాత్రమే వినిపించాయి. తాళ వాయిద్యాలైన మృదంగం తదితరులు వినిపించలేదు. తాళం లేని ఈ భాగాన్ని ఆలాపన అంటారు. దీని సంగతి ఈ టపాలోనే తరవాత పరిచయం చేస్తాను.
ఈ) సుమారు 7 నించీ 14 నిమిషాల దాకా పాట నడిచింది. 14 నిమిషాల దగ్గర ఆడియో ఒక బ్రేకు పడింది (బహుశా రికార్డింగులో ఏదో లోపం). ఆ బ్రేకు తరవాత వేణువు, వయొలిన్, వీణ మార్చి మార్చి స్వరాలు పలికిస్తుంటే, ఒక్కొక్కరికీ ఒక్కొక్క తాళవాయిద్యం సహకరించింది.
ఉ) చివరిలో మళ్ళీ అన్ని వాయిద్యాలు కలిసి పాట పల్లవిని వినిపించి ముగించారు.

ఈ ఎసైన్మెంట్ల ముఖ్యోద్దేశం మీకు వినడంలో ఆసక్తి పెంచాలనీ, వినికిడి శక్తిని పదును పెట్టలనీ. మొదట్లోనే చెప్పాను. కర్నాటక సంగీతమంటే వేరే పని చేసుకుంటూ నేపథ్యంలో మంద్రంగా వినేది కాదు - శ్రద్ధ పెట్టి విన్నప్పుడే దానిలోని అందచందాలు మనకి బాగా తెలుస్తాయి. అంతే తప్ప, ఈ ఎసైన్మెంటుకిచ్చే సమాధానాల్లో గొప్ప సంగీత శాస్త్ర రహస్యాలు చర్చించాలని కాదు. నిజానికి సంగీత శాస్త్రంతో మనకి పనేలేదు. అంచేత, దయచేసి ఇచ్చిన ఎసైన్మెంట్లని శ్రద్ధగా వినండి. విని మీ అభిప్రాయాలని ఇక్కడ రాయండి. అలా రాస్తుంటే తప్ప మనం సరైన దారిలో వెళ్తున్నామో లేదో నాకు తెలియదు మరి.

గత టపాలో సంగీతం లభించే కొన్ని వనరుల్ని ఇచ్చాను.
ఎలా వినాలి అంటే

 Listen widely. Listen deeply. Listen frequently.  

అని చెప్పుకున్నాం.

Widely: మొదటి టపాలో చెప్పాను, కర్నాటక సంగీతంలో చాలా వైవిధ్యం ఉన్నదని. రకరకాల బాణీలు, పద్దతులు, గొంతులు, వాయిద్యాలు, శైలులు. అన్నీ అందరికీ నచ్చాలని లేదు. వినడం ప్రారంభించిన దశలో అన్నిరకాలనీ రుచి చూస్తేనేగాని మనకి ఒక అభిరుచి అంటూ ఏర్పడదు. అందుకని ఇప్పుడే ఒక గాయకుణ్ణీ, ఒక వాద్యాన్ని అనుసరించడం మంచిది కాదు, వినడానికి కూర్చున్నప్పుడల్లా ఒక కొత్త గొంతు, కొత్త వాయిద్యం వినడానికి ప్రయత్నం చెయ్యండి.

Deeply: వినేటప్పుడు వేరే డిస్ట్రాక్షన్లు లేకుండా శ్రద్ధగా వినడానికి ప్రయత్నం చెయ్యండి. కారులో డ్రైవు చేసుకుని వెళ్ళేవారికి, లేక బస్సు, రైలులో కమ్యూట్ చేసేవారికి ఆ ప్రయాణ సమయం మంచి వేళ సంగీతం వినడానికి. అలా కుదరకపోతే మీకు వీలైన సమయం ఒక అరగంట సేపు సంగీతం వినడానికి కేటాయించి వినండి. వినేటప్పుడు వేరే పుస్తకం చదవడం, కంప్యూటరు తెరవడం, కంప్యూటరు మీద వినేటప్పుడైతే ఫేస్బుక్కులో చాట్ చెయ్యడం, ఇలాంటి పనులేమీ చెయ్యొద్దు. వినడం మాత్రమే. అదేదో సినిమాలో బాలయ్య డయలాగులో చెప్పినట్టూ - చెవులు మాత్రమే పని చెయ్యాలి. విన్నాక అది మీకు నచ్చిందా లేదా, నచ్చితే ఏమి నచ్చింది, నచ్చక పోతే ఏమి నచ్చలేదు అని ఆలోచించి చూడండి. వీలుంటే ఆ ఆలోచనని మాటల్లో పెట్టండి. ఇక్కడ వ్యాఖ్యగా రాయండి. ఇక్కడ ఎసైన్మెంట్ విషయాలే కాదు, మీరు విన్న కర్నాటక సంగీతం దేని గురించైనా రాయవచ్చు.

Frequently: సాధకావస్తలో ఉన్నప్పుడు తరచూ క్రమం తప్పకుండా సాధన చెయ్యడం చాలా ముఖ్యం. వినడంలోనైనా అంతే. అందరమూ బిజీబిజీయే, కాదనను. కానీ ఒక్క పది పదిహేను నిమిషాలు దొరక్కపోతుందా, వేరే  వేరే డిస్ట్రాక్షన్లు లేకుండా శ్రద్ధగా వినడానికి? రోజూ పొద్దున టీ తాగేటప్పుడో, లేక సాయంత్రం భోజనం కాగానే ఒక పది నిమిషాలు విశ్రాంతిగా కూర్చున్నప్పుడో - ఏదో ఒక సమయాన్ని కచ్చితంగా సంగీతం వినడానికి కేటాయించండి. కమ్యూట్ చేసే సమయం దీనికి బాగా ఉపకరిస్తుంది.

అందుకే ప్రత్యక్ష కచేరీకి వెళ్ళడం వల్ల చాలా ప్రయోజనం ఉంది. కచేరీకి, సంగీతం వినడానికి వెళ్తున్నాం అనే ఆలోచనతో ముందు మానసికంగా సిద్ధమై ఉంటాము ఆ రసానుభూతిని పొందడానికి. ఇక కచేరీలో కూచున్నప్పుడు, ఎదురుగా విద్వాంసులు పాడుతున్నారు కాబట్టీ, మన చుట్టూతా రసికులు కూర్చుని ఆస్వాదిస్తున్నారు కాబట్టీ మనకి వేరే డిస్ట్రాక్షన్లు ఉండవు. మన ప్రమేయం లేకుండానే మన దృష్టి శ్రద్ధ సంగీతం మీద లగ్నమవుతాయి. ఐతే వినడం మొదలెట్టిన తొలిదశలో మూడేసి గంటలపాటు అలా కూర్చుని ఇంకా పూర్తిగా పరిచయం కాని సంగీతం వినాలంటే కష్టం అనిపిస్తుంది. నిజమే. కానీ, మీరున్న ప్రదేశంలోగనక ప్రత్యక్ష కచేరీలు జరుగుతూ ఉంటే, కొంతసేపయినా వెళ్ళి వినమని కోరుతున్నాను.

కచేరీలో పాట పద్ధతి, స్వరూపం
మన శాస్త్రీయ సంగీతం అతి పురాతనమైనది అయినా గతించిన కాలం అంతటా సంగీతం ఒకలాగానే లేదు. ఎలాగైతే జనులు మాట్లాడే భాష స్వరూపం మారుతూ వస్తున్నదో, సంగీతం స్వరూపం కూడా మారుతూ వస్తున్నది, ఇప్పటికీ మారుతున్నది కూడా.

సంగీత త్రిమూర్తులు (త్యాగరాజస్వామి, శ్యామశాస్త్రులు, ముత్తుస్వామి దీక్షితులు) కాలంలో, వారి సృజన ప్రభావం వల్ల సంగీతం స్వరూపంలోనూ, పాడే పద్ధతిలోనూ, కచేరీ స్వరూపంలోనూ చాలా మార్పులు వచ్చాయని పరిశోధకులు భావిస్తున్నారు. మళ్ళీ పంతొమ్మిదవ శతాబ్ది చివరలో, ఇరవయ్యవశతాబ్ది ప్రారంభంలో చెన్నై నగరం దక్షిణభారతానికి రాజకీయ ఆర్ధిక సాంస్కృతిక కేంద్రంగా స్థిరపడింది. అప్పటివరకూ రాజాస్థాన ఆశ్రితులుగా ఉన్న కళాకారుల సాంప్రదాయ కళలకి వేదిక సంగీత సభలలోకి మారింది. మెడ్రాసు మ్యూజిక్ ఎకాడమీ వంటి సంస్థలు ఏర్పడ్డాయి. సంపన్నులు, ఉద్యోగస్తులు ఒక సాయంత్రం పూట ఆహ్లాదంగా గడపడానికి కచేరీకి వెళ్ళడం అనే పద్ధతి మొదలైంది. ఈ మార్పులన్నిటి వలనా కచేరీ స్వరూపం మరోసారి బాగా మారింది. శ్రీ అరియక్కూడి రామానుజ అయ్యంగారు ఈ కచేరీ స్వరూపాన్ని తీర్చి దిద్దినారని విజ్ఞులు చెబుతూ ఉంటారు. అప్పటినించీ ఇప్పటికీ కొన్ని చిన్న చిన్న మార్పులు జరుగుతున్నాయి గానీ స్థూలంగా అదే స్వరూపం నిలిచి ఉన్నది.

ప్రత్యక్ష కచేరీ సుమారు మూడు గంటలపాటు జరుగుతుంది. గాత్ర కచేరీ అయితే సాధారణంగా వయొలిన్, మృదంగం పక్క వాద్యాలుగా ఉంటాయి. ఘటం, కంజీర, మోర్సింగ్ వంటి అదనపు తాళవాయిద్యాలు కూడ ఉండవచ్చు. వాద్య కచేరి అయితే, గాత్రం ఉండే స్థానాన్ని ముఖ్య వాయిద్యం ఆక్రమిస్తుంది. పక్కన వయొలిన్, మృదంగం ఇత్యాది. వీణ విషయంలో మట్టుకు, పక్కన వయొలిన్ ఉండదు - ఉంటే మరొక వీణ ఉంటుంది.

కచేరీ ప్రారంభంలో వర్ణం (ఇది పాటల్లో ఒక రకం, విద్యార్ధి స్థాయిలో నేర్పిస్తారు) తో మొదలు పెట్టడం ఒక సాంప్రదాయం. ఇది 3-5 నిమిషాల నిడివితో, ఒక warm up exercise లాగా ఉంటుంది. అటుపైన కచేరీ నిర్విఘ్నంగా జరిగించమని గణపతి ప్రార్ధన కృతి పాడుతుంటారు. మహాగణపతిం మనసాస్మరామి, వాతాపి గణపతిం భజే, శ్రీమహా గణపతిరవతు మాం అనే దీక్షితుల కృతులు, శ్రీగణపతిని సేవింపరారే అనే త్యాగరాజ కృతి, బాగా ప్రఖ్యాతి చెందినాయి. ఇంకా చాలా కృతులున్నాయి గణపతిమీద, కానీ సాధారణంగా ఇవి ఎక్కువ వినిపిస్తుంటాయి.

మూడో పాటగా కొంచెం బరువైన పాటని ఎంచుకుంటారు. పాటకి ముందు ఆలాపన చేస్తారు (అంటే పాట సాహిత్యం ఉండదు - అకారంతోనూ, లేక తదరిననా అనే ధ్వనుల ఆసరాగా, రాగ స్వరూపాన్ని చిత్రిస్తారు. చిన్నపాటి ఆలాపన తరవాత అసలు కృతి. ఈ కృతి ని పాడ్డంలో మళ్ళీ రకరకాలు. పాటలోని ఒక వాక్యాన్ని, ఒక సాహిత్య వరుసని తీసుకుని దాన్నే రకరకాలుగా మార్చి మార్చి పాడతారు - ఈ పద్ధతిని నెరవులు (neraval) అంటారు. నెరవులు పాడ్డంలోనించి స్వరప్రస్తారం (అంటే సరిగమప అని స్వరాల ధ్వనులని ఉచ్చరిస్తూ రాగ స్వరూపాన్ని చిత్రించడం) లోకి వెళ్తారు. ఇదంతా కలిపి సుమారు 15-20 నిమిషాలు పడుతుంది. ఇలా మొదటి గంటలోనూ సుమారు నాలుగైదు పాటలు పాడతారు. మీరు జాగ్రత్తగా గమనిస్తే, ఒకదాని తరవాత ఒకటి వచ్చే పాటల్లో గతి భేదాలు, ఒకటి వేగంగా ఉంటే మరుసటిది నింపాదిగా ఉండడం, ఇటువంటి చమత్కారాలు గమనించవచ్చు.

రెండోగంట మొదలయ్యేప్పటికి ఆ కచేరీకి ముఖ్యాంశాన్ని ఎత్తుకుంటారు. ఈ ముఖ్యాంశం దాదాపు గంటసేపు జరుగుతుంది. ముందు బాగా పది పదిహేను నిమిషాలపాటు విపులమైన ఆలాపన చేస్తారు. ఈ ఆలాపన జరిగేటప్పుడు గాత్రము (లేక ముఖ్య వాయిద్యము), పక్కన సహకారంగా ఉన్న వయొలిన్ పోటీ పడుతున్నట్టుగా ఉంటుంది. కానీ మీరు జాగ్రత్తగా గమనిస్తే గాత్రం ఎప్పుడూ లీడర్. వయొలిన్ అనుసరిస్తూ ఉంటుంది. గాత్రాన్ని వయొలిన్ ఎలా అనుసరిస్తున్నది, ఎంతబాగా అనుసరిస్తున్నది అని గమనిస్తుంటే ఆలాపన మంచి సరదాగా ఉంటుంది. సరే ఆలాపన అయ్యాక, నేరుగా కృతిలోకి వెళ్తారు. విపులంగా నెరవులు పాడతారు. మరో పది నిమిషాల పాటు స్వరప్రస్తారం చేస్తారు. స్వరప్రస్తారం ముగిశాక మృదంగ విద్వాంసుడికి "సోలో" (దీన్నె తమిళంలో తని ఆవర్తనం అంటారు - తెలుగులో సమానార్ధకం నేనెక్కడా వినలేదు మరి) ఇస్తారు. ఒక్క మృదంగమే కాక ఘటం, కంజిరా, మోర్సింగ్ (ఒక్కోసారి తబలా) వంటి అదనపు తాళ వాయిద్యాలు ఉంటే వారి మధ్య పోటాపోటీగా జరిగే తాళ సమ్మేళనం బహు రంజుగా ఉంటుంది. కున్నక్కుడి వైద్యనాథన్ (http://en.wikipedia.org/wiki/Kunnakudi_Vaidyanathan) అనే వయొలిన్ మాంత్రికుడు నాలుగైదు తాళవాద్యాలతో కలిసి కచ్చేరీ చేసేవారు. ఆయన ప్రత్యక్ష కచేరీలలో ఈ తాళవాద్య సమ్మేళనం గొప్ప ఆకర్షణగా ఉండేది. ఇలా ముఖ్యాంశానికి కనీసం గంటసేపు పడుతుంది.

ఇది ముగిశాక నేరుగా గానీ, లేక ఒక చిన్న పాట తరవాత గానీ, రాగం-తానం-పల్లవి పాడుతున్నారు. ఇది ఒక అరగంట సేపన్నా జరుగుతుంది. చివరి అరగంటలో కొంచెం లలితంగా ఉండే రాగాలు (semi classical), భజనలు, పదాలు, జావళీ, తిల్లానాల వంటి పాటలు పాడుతారు. చివరాఖరుకి మంగళాశాసనం (త్యాగరాజస్వామి వారి పవమాన సుతుడుబట్టు అనే కృతి)తో కచేరీ ముగుస్తుంది.

పైన చెప్పిన పద్ధతి అంతా ఒక సాంప్రదాయం మాత్రమే. ఇది ఇల్లాగే ఉండాలి, ఈ సమయానికి ఇటువంటి పాట పాడి తీరాలి అని రూలేమీ లేదు. ఈ మధ్యన చాలా మంది వర్ణం, గణపతి ప్రార్ధన ఏమీ లేకుండానే నేరుగా కృతి పాడ్డంలోకీ, ఒక్కోసారి బాగా విపులమైన ఆలాపనలోకీ కూడా వెళ్ళిపోతున్నారు. అందులో తప్పు పట్టాల్సిందీ ఏమీ లేదు.

ఇక్కడ ప్రస్తావించిన అంశాలన్నిటినీ ఒక్కొక్కదాన్నీ విపులంగా చర్చిద్దాము వచ్చే టపాలలో.

Assignment
http://mio.to/#/
Search for "nannu palimpa"
Listen to
Vocal rendition of Maharajapuram Santanam (item #1 on list - about 10 minutes)
Violin of Kunnakkudi Vaidyanathan (item #2 on list - about 6 minutes)
Vocal of Balamurali (item #9 on list - about 15 minutes - Album title is Alapana - Raga Mohanam)
Saxophone of Kadiri Gopalnath (item #13 on list - about 30 minutes)

What are the similarities? Differences? Tell me one unique thing you heard in each rendition.