ఒక భోపాల్ కథ

హెచ్చరిక: ఇదొక హృదయభాను టపా!

మొన్న బాంబు పేలుళ్ళు. నిన్న ఫ్లయ్యోవర్ కూలుడు. ఈ మధ్యనే హరికేన్ కత్రీనా వార్షికం, సెప్టెంబరు పదకొండు ఆరో వార్షికం. ఇరాకులో ఎడతెగని మారణహోమం .. ఎటుచూసినా ద్వేషం, అవినీతి, నిర్లక్ష్యం, చావులు, దుఃఖం .. మనసంతా దిగులు. ఇలాంటి విషాదపు ముసురు నా మనస్తత్వానికి విరుద్ధం, కానీ చూస్తూ చూస్తూ ఈ విషాద వాతావరణంలో సరదా టపాలు రాయలేను. ఇలాంటి పరిస్థితిలో భోపాల్ నించి ఒక లేఖ వచ్చింది. ఉత్తేజం కలిగించే ఎన్నో జ్ఞాపకాల్ని తీసుకొచ్చింది. బాహ్యాంతర శత్రువుల్ని ఆత్మస్థైర్యంతో జయించిన యువకుడి కథ చెప్పి జ్యోతిగారు మనబ్లాగుల్లో ఒక ఆశా దీపం వెలిగించారు. నేనొక అసాధారణ యువతి కథ చెబుతాను.

రచన తన తల్లితో పదహారేళ్ళ వయసులో ఢిల్లీ నుంచి అమెరికాకి వలస వచ్చింది. అలవాటైన కుటుంబ సాంఘిక వాతావరణాన్ని విడిచి వచ్చి డిట్రాయిట్ శివార్లలో హైస్కూలు పూర్తి చేసి మిషిగన్ విశ్వవిద్యాలయంలో బిబియే చదివింది. స్వతహాగా స్నేహశీలి, సాహసి కావడంతో తన చొరవతో మంచి స్నేహితుల్ని సంపాయించుకుంది. హైస్కూలు పూర్తైనప్పటినించీ ఉద్యోగం సంపాయించుకుని తన ఫీజులు తానే కట్టుకుంటూ స్వతంత్రంగా ఉంటోంది.

భారత అభివృద్ధి సమితి (Association for India's Development, AID)కి మిషిగన్లో ఒక ఛాప్టర్ మొదలు పెట్టి కొంతమందిమి కృషిచేస్తూ ఉన్నాం. విశ్వవిద్యాలయంలో భారతీయ వారసత్వ విద్యార్ధుల సమితి (ఇది భారతీయ విద్యార్ధుల సమితి కాదు, ఇది వేరు) వాళ్ళు ఒక రోజంతా పలు చర్చా వేదికలతో ఒక సమావేశం నిర్వహించారు. అందులో సమాజసేవ గురించిన చర్చలో నేను ఎయిడ్ గురించి మాట్లాడాను. సుమారు వెయ్యిమంది సభ్యులుగా నమోదైన ఆ సమావేశంలో ఈ చర్చలో కూర్చున్నది (వక్తలు కాక) ముగ్గురు. వాళ్ళలో రచన ఒకరు. త్వరలోనే రచన మా ఎయిడ్ ఛాప్టర్లో క్రియాశీలక పాత్ర వహించింది. తన ప్రోద్బలంతో కనీసం ఇంకొక పదిమంది విద్యార్ధులు మా గుంపులో కలిశారు. ఏడాది తిరిగేప్పటికి, ఇరవై రెండేళ్ళు నిండని వయసులో మా ఛాప్టర్‌కి అధ్యక్షురాలుగా పగ్గాలు చేపట్టింది. తన నాయకత్వంలో మా ఛాప్టర్ ఎన్నో కొత్త కార్యక్రమాలు చేపట్టి దేశం మొత్తమ్మీద తనకంటూ ఒక స్థానాన్ని సంపాదించుకుంది.

ఈ సమయంలోనే రచన చదువు ముగించి ఏక్సెంచర్ లో కన్సల్టెంట్‌గా ఉద్యోగం మొదలు పెట్టింది. ఎయిడ్ సంస్థాగతంగా భోపాల్‌లో విషవాయు పీడితులకి సహాయసహకారాలు అందించే ప్రాజెక్టులు చేపడుతూ ఉండేది. అప్పటికే యూనియన్ కార్బైడ్‌ని డౌ కంపెనీ కొనుగోలు చేసింది. డౌ కంపెనీ వార్షిక భాగస్వామ్య సమావేశాలకి దేశం నలుమూలల్నించీ ఒక ఇరవై ముప్ఫై మంది కార్యకర్తలు, వివిధ దేశాల వారు, మా ఊళ్ళో దిగారు, డౌ కంపెనీ పద్ధతులగురించి, నడవడి గురించి నిరసన ప్రదర్శన లిచ్చేందుకు. భోపాల్ నించి కూడా ఒక ముగ్గురు నలుగురు వచ్చారు. వారిలో సతీనాథ్ సారంగీ ఒకరు. మేము కూడా కొంత మందిమి కలిసి మొత్తం గుంపంతా ఇక్కణ్ణించి ఒక రెండు గంటలు డ్రైవు చేసుకుని మిడ్లండ్ అనే ఊర్లో డౌ కేంద్ర కార్యాలయాలకి చేరుకుని బయట బోర్డులు పట్టుకుని మార్చ్ చేస్తూ సమావేశము జరిగినంత సేపూ నిరసన ప్రదర్శన జరిపాము. అదొక వింత అనుభవం.

అప్పుడప్పుడూ మా ఛాప్టర్ సమావేశాల్లో ఇటువంటి ఉద్యమాల గురించి కూడా మాట్లాడుకుంటూ ఉండేవాళ్ళం, కానీ ఉద్యమాలని నడిపించడం మా పని కాదు అనే నిర్ణయానికి వచ్చాం. ఆ నిర్ణయం రచనకి తృప్తి కలిగించ లేదు. ఆ తరవాత రెండేళ్ళు డౌ సమావేశాలకి నిరసన గుంపుతో తనొక్కతే వెళ్ళి వచ్చేది. ఈ మధ్య ఒకసారి ఉద్యోగం నించి ఒక నెల సెలవు తీసుకుని మాతృదేశం పర్యటిస్తూ ఒక వారం భోపాల్‌లో గడిపి వచ్చింది. ఇంతలో ఉద్యోగంలో తనని డౌ కంఫెనీ ప్రాజెక్టుకి వేశారు. అంత పెద్ద కంపెనీ కార్యకలాపాల్లో తను పోషించే పాత్ర అతి చిన్నదే .. ఐనా తన శక్తి సామర్ధ్యాల్ని అవసరమైన చోట కాకుండా ఇటువంటి నిజాయితీ లేని కంపెనీలకి ఉపయోగపడేందుకు వినియోగిస్తున్నానే అని చాలా మధన పడింది .. ఒక్క నెల పాటు.

2002లో ఉద్యోగానికి రాజీనామా చేసి భోపాల్ చేరుకుంది. ఇదీ అదీ అని తేడా లేకుండా భోపాల్ విషవాయు పీడితుల సహాయానికి జరుగుతున్న కార్యక్రమాలన్నిటిలోనూ పాల్గొనసాగింది. త్వరలోనే తన సహజ సిద్ధమైన నాయకత్వ లక్షణాలు తోటి వారికి తెలిసి వచ్చి రచనకి పై ఎత్తు బాధ్యతలు కట్టబెట్టారు. ఎయిడ్ రచనకి జీవనసాథీ అనే ఫెలోషిప్ ఇచ్చి తన పని నిర్విఘ్నంగా కొనసాగించేందుకు సహాయం చేస్తోంది. నేను మాతృదేశంలో ఉన్నకాలంలో భోపాల్లో తమ కార్యక్రమాలు చూడడానికి రమ్మని రచన చాలాసార్లు పిలిచింది గానీ నా పనుల హడావుడి వల్ల వెళ్ళటం కుదరలేదు. భోపాల్ ప్రస్తుత పరిస్థితుల గురించి ఇటీవల బ్రిటిష్ పత్రిక గార్డియన్ ఒక వ్యాసాన్ని ప్రచురించింది. తను పని చేస్తున్న సంస్థ ఎక్కువగా వాయు పీడితుల ఆరోగ్య రక్షణకి అనేక ప్రత్యామ్నాయ సేవలు అందించడం, స్వయం ఉపాధి పనులలో వారికి అవసరమైన అవలంబం అందించడం వంటి కార్యక్రమాలు నిర్వహిస్తుంటుంది. భోపాల్ వాసులకి జరిగిన జరుగుతున్న అన్యాయాన్ని గురించి ప్రపంచానికి చాటి చెబుతుంటుంది. అప్పుడప్పుడూ అవసరాన్ని బట్టి నిరసన ఉద్యమ కార్యక్రమాలు కూడా నిర్వహిస్తూ ఉంటారు. హోలీ సమయంలో భోపాల్ నించి ఢిల్లీ కి పాదయాత్రగా వెళ్ళి కేంద్ర సచివాలయం ముందు నిరసన ప్రదర్శనలు నిర్వహించారు. వారితో పాటు రచన ముందే ఉంది. భోపాల్ ముఖ్యమంత్రి కార్యాలయం ముందు చేసిన ధర్నాలో అరెస్టయింది.

న్యాయం కోసం ఇంకా కొనసాగుతున్న ఈ సుదీర్ఘ పోరాటంలో భోపాల్ వాసులకి చిన్న చిన్న విజయాలు లభించినప్పుడు వాళ్ళతో కలిసి వారి విజయాలు తనవిగా ఆనందించింది. కోర్టులు, రాష్ట్ర కేంద్ర ప్రభుత్వాలు, రాజకీయులు కుహనా సిద్ధాంతాల నీడన భోపాల్‌సంక్షేమాన్ని విస్మరించినప్పుడు సత్యాగ్రహంతో ఉద్యమించింది .. ఒకప్పటి నా సహోద్యోగి, ఎప్పటికీ నా స్నేహితురాలు రచన అంటే నాకెంతో గర్వంగా అనిపిస్తుంది.